Gdzie znajdował się zamek w Bełżycach?
Z opisów dostępnych w źródłach wynika, że zamek (castriolum) położony był “nad rzeką Bzanka koło drogi z Bełżyc do Lublina”. Tak lakoniczny opis dla osób znających współczesne Bełżyce, może stanowić nie lada zagadkę. Po pierwsze – nie istnieje w Bełżycach rzeka Bzanka. Po drugie – czy myśląc o drodze do Lublina powinniśmy rozważać dzisiejszą ul. Lubelską czy może ul. Kazimierską lub Żeromskiego, które są najczęściej wykorzystywaną trasą podróży do Lublina?
W wypadku rzeki rozwiązanie może okazać się proste – przecież mogła ona zmienić nazwę, w związku z czym dawnego zamku należy szukać gdzieś wzdłuż koryta dzisiejszej Krężniczanki (pamiętając oczywiście, że na przestrzeni lat jej naturalny bieg był zmieniany).
Ciekawą wskazówką jest jednak “droga do Lublina”, ponieważ odkrywa ona przed nami zupełnie nową interpretację lokalizacji założenia zamkowego. Mieszkańcy Bełżyc i okolic raczej wiedzą, że tereny położone pomiędzy ul. Żeromskiego, a rzeką Krężniczanką, to “od zawsze” tereny podmokłych łąk, które raczej nie stanowiłyby dobrego podłoża do budowy zamku. W tej przestrzeni znanym historycznym obiektem jest także “dworek” (zwany także “starym szpitalem”), więc potencjalnie to ten teren mógłby skrywać pozostałości zamku, przekształconego później w dwór szlachecki. Jest jednak wyraźna wskazówka by ten trop uznać za mylny – w dzisiejszych czasach istnieje ulica “Zamkowa” i znajduje się ona po drugiej stronie brzegu naszej lokalnej rzeczki. Przyjmując założenie, że nazwa ulicy Zamkowej (podobnie jak często w innych miejscowościach) jest nazwą ulicy leżącej w bezpośrednim sąsiedztwie dawnego zamku, musimy zakładać, że “koło drogi z Bełżyc do Lublina” oznacza położenie gdzieś pomiędzy dzisiejszą ulicą Lubelską i Zamkową – a to daje nam ogromną przestrzeń w skali miasta, dziś gęsto pokrytą zabudową domków jednorodzinnych. Kolejne sugestie ukryte we współczesnych nazwach ulic, zdają się potwierdzać hipotezę takiego obszaru: ulica Ewangelicka zdaje się odnosić do wyzwania protestanckiego dawnych właścicieli Bełżyc, którzy byli mieszkańcami zamku, natomiast ulica Ogrodowa być może sugeruje umiejscowienie tzw. “ogrodów włoskich”, które stanowiły część założenia zamkowego, opisywaną w dokumentach historycznych.
Dziś wiele osób już wie, że “zamek” w Bełżycach utożsamiany jest z budynkiem dawnej mleczarni zlokalizowanym pod adresem Zamkowa 30. Jednak sam budynek (nawet z powojennymi dobudowaniami), zajmuje zaledwie ułamek opisywanego powyżej obszaru. W Bełżycach nie były dotąd prowadzone badania archeologiczne w celu odnalezienia dokładnej lokalizacji zamku. Z opisów dostępnych na przestrzeni wieków możemy się dowiedzieć, że na różnych etapach swojego istnienia zmieniał swój kształt i funkcję, w tym:
- miał basztę mieszkalną (w której znajdował się także skarbczyk i więzienie)
- główny budynek był dwukondygnacyjny z cegieł i kamienia, otynkowany, kryty gontem, posiadał kaplicę
- miał dobudowaną część z drewna z dwoma kominkami, krytą gontem
- w pobliżu zamku urządzony był ogród włoski z sadzawkami i drewnianą łaźnią
- położony na wzniesieniu, nad rzeką z jej rozlewiskiem oraz stawami
- naprzeciw budowli zamku wznosiły się zabudowania folwarczne
- otoczony fosą, wałami i murami
- zamek był budowlą dwutraktową z sienią na osi
- posiadał pięć pokoi ubocznych i salę “tak wielką że po niej można było sześciokonną karetą wywijać”
- prawdopodobnie miał też inne baszty/wieże (liczba mnoga w relacji J.Długosza i informacji o rozbiórce)
Patrząc na te wszystkie dane możemy mieć pewność, że założenie zamkowe w Bełżycach miało znacznie większy obszar niż dzisiejszy teren utożsamiany z “zamkiem”. Zapewne nigdy nie dowiemy się jak dokładnie mógł wyglądać ten budynek i jego otoczenie, ale zachęcamy do analizy poniższych zestawień zdjęć i map (przygotowanych przez naszych wolontariuszy), które mogą pomóc w lepszym zrozumieniu jak historycznie kształtował się obszar dawnego założenia zamkowego.
